روز اول ذیقعده ،مصادف با ولادت یکی از بانوان کریمه اسلام ،حضرت معصومه(س) می باشد که به روز ملی دختران تثبیت شده است.
در قبل از ولادت حضرت فاطمه معصومه :ترسیم زیبایی از وجود با برکت ایشان در روایت ها و محل حضور ایشان و برکت های وجودی حضرت بیان شده بود . در قدر و دررفعت مقام و مرتبه والای این بانوی آسمانی ، همین نکته کافی است که همواره مورد احترام و تقدیس چند امام معصوم :قرار گرفت و قبل از آن که این بانو به دنیا بیایند از فضایل و کرامت های ایشان سخن ها گفته اند و سفارش زیارت قبر شریف شان را به دوستان و محبان خود کرده اند .
از جمله مناقب و شرافت های حضرت معصومه:، صدور زیارت نامه مخصوص برای آن حضرت از حضرت علی بن موسی الرضا :است . زیارت نامه ای که جملات آن حکایت از مقام عظیم آن بانوی بزرگوار دارد ، که هیچ بشری قادر به درک آن نیست . مقامی که امام صادق :با عنوان شفاعت نام برده و فرمودند : «همه ی شیعیان با شفاعت فاطمه معصومه :به بهشت وارد می شوند .» (قمی،۱۳۱۳ه.ق،ص۴)
این حدیث نشان می دهد که در عرش الهی دارای جایگاه والایی است که اگر زیارت او همراه با معرفت و شناخت درست باشد ، زیارت کنندگان را به بهشت رهنمون می شود ، مقامی که والاترین جایگاه یک انسان است ،هم چنان که آیت الله جوادی آملی می گوید : «[ حضرت معصومه :] یک کریمه از دودمان نبوت و ولایت است ، به جایی می رسد که امام هشتم و نهم درباره ی زیارت او توصیه و سفارش دادند ، هرکس او را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود . »( سخنرانی جوادی آملی،۱۳۵۸)
ترسیم شرایط محیطی فضای امن و صفاتی که امام صادق :قبل از تولد حضرت معصومه :ترسیم کرده بودند وخبر از تولد بانویی که رسالت مهمی بر دوش دارد و تولد ایشان و امام رضا :از یک مادر از نکات
مهم و قابل توجه برای محققین است . زیرا این توصیه ها و نحوه تولد حضرت فاطمه معصومه :و مسئولیتی که بر دوش دارد، ایجاب می کند که محیط سیاسی و تربیتی حضرت معصومه :و فضای ترسیم شده در روایت های مربوط به ایشان و علت حضور بانوی گرامی در قم و شکل گیری پایگاه تشیع با محوریت وجودی حضرت را در لسان پیامبر اکرم (ص) و امام صادق : و نوع تعلیم و تعلم و تربیت حضرت در سایه سار دو امام معصوم : و هجرت کریمه او در دفاع از ولایت و امام زمان خویش مورد توجه قرار گیرد.
عواملی که هریک از نکات آن از مسائل قابل توجهی است که جایگاه والا و مقام معنوی و عرفانی حضرت معصومه را در نزد خداوند نشان می دهد . از این روی با توجه به محدودیت موضوع و صفات و القاب گوناگون حضرت معصومه :در این تحقیق تنها «محدثه» بودن آن حضرت را مورد بحث و بررسی
قرار می دهیم .
گزینش الهی قرب و منزلت حضور معصومه :در شهری به نام «قم» در سیره ی نبوی از زمان رسول اکرم (ص)تا زمان امام صادق :و ظهور حضرت حجت امام زمان (عج) همواره مورد تاکید بوده است . (قمی،همان،ص ۴۷/القمی ،همان،ج۲،ص۴۴۶/مجلسی،۱۳۶۶،ج۶۰،ص ۳۱۵)شهری که با وجود فرزندی از فرزندان معصومین :و یک زن رونق می یابد و محل رشد و توسعه علمی می شود که به عنوان پایگاه جهان تشیع معرفی می گردد . مکانی به عنوان تجمع دوستداران اهل بیت :و بستر سازان ظهور امام زمان (عج) بر آن تاکید شده است . هم چنان که پیامبر اکرم (ص) در مورد صورت و سیرت شهر قم در معراج فرمودند : «در آن شب که مرا از این کلبه برگرفتند و بر گنبد خضرا بالا بردند ، در آسمان چهارم قبه ای را تابان دیدم که به سان استبرق سبز می درخشید . به جبرئیل گفتم این قبه که زیباتر از آن در آسمان چهارم مشاهده نکردم چیست ؟ جبرئیل گفت : دوست من ! این صورت و سیمای شهر قم است .» (قمی ، همان ، ص ۹۶/ مجلسی ، همان ، ج ۶۰ ، ص ۲۰۷)
این حدیث جایگاه شهر قم را در عرش الهی نشان می دهد که از گذشته مکان آن مورد توجه بوده است . بیشترین روایت ها از لسان امام صادق :در مورد شهر قم و متولد شدن فرزندی از نسل امام موسی کاظم :بیان شده است . تاکید امام صادق :و پیشگویی ایشان در مورد دختری که هنوز متولد نشده است ، اما وظایف او نشان می دهد که این فرزند ، مسئولیت و تکلیف مهم و ویژه ای در جریان رسالت نبوی دارد که گواه روشنی به «اصطفا» و «گزینش» (مجلسی،همان، ج ۷ ، ص ۳۳۶ )آن بانو توسط خداوند رب العالمین است که بر لسان امام صادق :جاری شده است تا با بیان روایت های معتبر ، اذهان جامعه و شیعیان حقیقی را به این نور تابان متوجه سازند و با آماده سازی افکار علویان ، زمینه را برای پذیرش ایشان و گرد آمدن اهل علم و تقوا در این شهر فراهم آورند .
حرم امن الهی امام صادق :صحبت از حرم امنی می کنند که برای اهل بیت :با حضور زنی از اولاد ایشان شکل می گیرد چنان که در روایت آمده است امام صادق :فرمودند : «ان الله حرما و حرمکه و لرسوله حرماً و هو المدینه و لامیرالمومنین حرماً و هو الکوفه و لنا حرماً و هو قم ، ستدفن بینها امره ، من ولدی تُسمَّی فاطمه ، من زارها وجبت له الجنه (قال علیه السلام) ذلک و لم تحمل لموسی امه … .» (النوری الطبرسی ،۱۴۰۸ه.ق،ج۱۰/ مجلسی ، همان ، ج ۶۰ ، ص ۲۱۶/ قمی،۱۳۷۰، ص ۸۵۴)
«برای خدا حرمی است و آن مکه است و برای رسول خدا (ص) حرمی است و آن مدینه است و برای امیرالمومنین :حرمی است و آن کوفه است و برای اهل بیت :حرمی است و آن قم می باشد و به زودی زنی از اولاد من که فاطمه نامیده می شود ، در آنجا دفن می شود . هرکس او را زیارت کند ، بهشت بر او واجب می گردد .»
این سخن را امام صادق :در حالی بیان کردند که حضرت معصومه :متولد نشده بودند و دوم آن که ایشان از دفن حضرت معصومه :در این شهر خبر می دهند .در روایت دیگری امام صادق :باز از تولد فرزندی از فرزندان امام موسی کاظم :به شیعیانش خبر می دهد تا این معصومه بهتر شناخته شود و اگر دیگران مدعی بودند ، شیعیان بتوانند حقیقت را از مدعیان دروغین تشخیص دهند .
در روایت آمده است در حالی که امام صادق :با کودک خود سخن می گفتند «یکی از شیعیان به نزد حضرت آمدند ، امام را دید که با کودکی در گهواره سخن می گوید ، مرد باز هم جلوتر آمد و به کودک سلام کرد ، کودک نه تنها جوابش را داد بلکه گفت : ای مرد نامی را که برای دخترت که تازه متولد شده است ، انتخاب کرده ای که خداوند آن را دشمن می دارد ، پس نامش را عوض کن [آن مرد نام دخترش را حمیرا گذاشته بود] شگفتی مرد دو چندان شد آنگاه امام صادق :فرمود : این کودک فرزندم موسی است . خداوند از او دختری به من عنایت می کند که نامش فاطمه است . او را در سرزمین قم به خاک می سپارند ، هر شخصی که او را در قم زیارت کند ، بهشت برایش واجب می شود . » (قزوینی رازی،۱۳۵۴ ، ص ۱۹۸/ مهدی پور،۱۳۷۴ ،
ص ۲۳)
در روایت های معتبر دیگر نه تنها از شهر قم به عنوان «عُش آل محمد» ( مجلسی ،
همان ، ج ۵۷ ، ص ۲۱۴ (ح۳۱)) یاد شده است ، بلکه خبر از حضور زنی از سلاله پاک نبوی در این شهر می دهد که با دفن او در این شهر ، پایگاه تشیع شکل می گیرد و مرکز علم و دانش اهل بیت :می گردد که شعاع آن وسیع و دامن گیر می شود و این ماموریتی الهی است که به لطف وجود کریمه اهل بیت :،حضرت معصومه :شکل و جهت می گیرد .
در حقیقت امام صادق :با ذکر دقیق و تکرار آن خواسته اند علویان را به پایگاهی که توسط یک زن به نام فاطمه : و از ذریه امام موسی کاظم :شکل می گیرد ، متوجه گردانند و این نکته که این شهر مرکز رشد علوم معارف دینی خواهد گشت و هنگامی که در شهرهای مختلف که مرکز علم و دانش جمع می شود ، شهر قم پیرامون فاطمه معصومه :چون نگینی درخشش خود را دارد و مرکز معارف الهی و نبوی است . امام صادق : در این زمینه فرمودند : «به زودی کوفه از علم خالی می گردد و علم از آن برچیده می شود . آن چنان که مار درلانه اش به خود می پیچد . آن گاه علم در شهری به نام «قم» ظاهر می شود و آنجا مرکز دانش و فضیلت می گردد تا جایی که در روی زمین حتی یک نفر مستضعف و ناآگاه در دین باقی نمی ماند ، حتی بانوان پرده نشین .» (مجلسی ، همان ، ج ۶۰ ، ص ۱۶۳)
نکته جالب در این حدیث تغییر مکان علم از کوفه به قم است ، پایگاهی که مرکز نشر و گسترش علوم و معارف الهی قرار می گیرد و دیگر آن که به قدری علم رواج می یابد که حتی زنان خانه دار نیز به برکت حضور در این شهر از علم و آگاهی برخوردار می گردند . این احادیث نشان می دهد که خداوند اراده کرده بود تا وجود زنی از سلاله پاک رسول الله در شهری به نام قم ، ماموریت و رسالتی الهی را در دفاع از حریم نبوی و اهل بیت : برعهده گیرد تا با گرد آمدن علویان به دور شعاع تابان و فروزان این ستاره درخشان ، پایگاه امنی را برای ترویج فقه جعفری ایجاد کند تا عالمان و فقیهان با استفاده از انوار وجودی ایشان به کسب دانش و فضایل اهل بیت : مشغول شوند .
از این روی است که صفت «صفیه الله» یعنی «برگزیده خدا» (سپهر، ۱۳۶۳ ، ص ۳۳۶)به حضرت فاطمه معصومه :داده شده است . اصطفا (برگزیده شدن) حضرتش را نیز از این فراز زیارت نامه که توسط امام رضا :به سعد اشعری قمی تعلیم فرمود ، می توان استفاده نمود که فرمودند : «فانّ لک عندالله شاناً من الشان؛به درستی که برای تو در نزد خداوند مقام رفیعی است . » ( مجلسی ، همان ، ج ۱۰۲ ، ص ۲۶۵)
میلاد فاطمه معصومه (س)
حضرت معصومه (س) در اول ذیقعده(جریر طبری، ۱۴۱۳هـ . ق ، ص ۳۰۹ /مجلسی ، همان ، ج ۴۸ ، ص ۳۱۷ ) سال ۱۷۳ هـ . ق در دوران خلافت هارون (۱۹۳ – ۱۷۰ هـ . ق) در مدینه دیده به جهان گشود . پدر ایشان امام موسی کاظم (س) و مادرشان نجمه خاتون ( کلینی ، بی تا، ج ۱ ، ص ۴۷۶ / جبل عاملی ، ۱۳۷۱ هـ . ق
،ج ۳ ، ، ، ص ۶۳۶ / قمی ، منتهی الآمال ، ج ۲ ، ص ۳۳۵ / جلالی عزیزیان ، همان ، ص۱۵۹) بودند .
حضرت معصومه :دومین فرزند امام موسی کاظم (ع) از نجمه می باشد که فرزند اول آنها
امام رضا (ع) ( مفید ، ۱۳۴۶ ، ص ۴ و ۳ )بوده است . در حقیقت حضرت معصومه (س) با امام رضا (ع) از یک مادر به عنوان عامل و پشتوانه ی ترقی و تکامل معنوی و اخلاقی و علمی حضرت فاطمه معصومه ( و یک امتیاز بزرگ بوده است که در عرش الهی برای زنی که می خواهد رسالت و مسئولیت هدایت علوم و معارف نبوی را در هجرت خود در مکانی به نام «قم» به انجام برساند ، از شروط لازم بود.
نتیجه از دیدگاه اسلام زن و مرد ، همچون دو بال هستند که دارای صفات و خصوصیت های یکسانی هستند که می توانند با آگاهی و معرفت در مسیر سعادت و کمال گام بردارند . تاریخ اذعان دارد که هرگاه زنان در جایگاه حقیقی خود قرار گرفتند با تدبیر و اخلاص خود توانستند پیام آوران و مربیان خوبی برای جامعه باشند که فاطمه زهرا :،حضرت زینب: و حضرت فاطمه معصومه u نیز از این دسته زنان استوار و مبارز و مقاوم و عالمی هستند که از سرچشمه اسلام ناب محمدی (ص)نوشیدند و در جامعه آن را گستراندند
حضرت فاطمه معصومه u در محیطی تربیت شده که تحت تعلیم دو امام معصوم u قرار گرفت و با استعداد و صفات ذاتی که داشت در کنار عوامل محیطی و تربیت نبوی ، چنان آزموده شد تا بتواند از عهده مسئولیت خطیر خویش برآید و در صحنه های علمی و عملی حضوری فعال و پویا داشته باشد .حضرت معصومه u علم جویی و علم آموزی و برگزاری محافل علمی را شاخصه ی رشد و تکامل خود قرار داد و «محدثه» بودن را با انتخاب احادیث ناب نبوی همچون حدیث منزلت ، غدیر ، دوستی آل محمد (ص) و معراج در تاریخ حدیث با راویان موثق جاودانه ساخت تا حیات اهل بیت (ص) تا ظهور حجت حق در مقابل زنگارهای تاریخ به دور از تحریف جاودانه بماند .
بر این اساس وجود معصومه ای که خود معدن علم و کرامت و آگاهی است در مکان طاهری که به عُش آل محمد مشهور است ، باعث شد که در کنار انوار وجودی و تابان آن حضرت حوزه های عملیه ای به وجود آید که محل رفت و آمد و تربیت فقیهان و راویان و شاگردان برجسته مکتب امام صادق uو مشراب امام موسی کاظم u و محبان اهل بیت u قرار گیرد و بزرگ ترین مرکز نشر معارف اسلامی و پایگاه تشیع در سطح جهان گردد .
از این روی اگر زنان مسلمان با شناخت و معرفت با الگوهای عملی همچون حضرت فاطمه معصومه(ع) آشنا شوند ، می توانند در جامعه با پویایی ، آگاهی و شناخت هویت و جایگاه خویش با مسئولیت پذیری اجتماعی ، حضوری قوی، مؤثر و تأثیرگذار داشته باشند و تنها در این صورت است که جامعه می تواند با امید به رشد و توسعه ، مسیر سعادت و کمال را در جهت معرفت الله و خلیفه الله شدن طی کند .